تاریخ صنعت ساختمان در جهان با قدمتی 200 هزار ساله
تاریخ صنعت ساختمان در جهان با قدمتی 200 هزار ساله
8000 سال قبل از میلاد مسیح- ساخت شهر سنگی در ویتشایر واقع در انگلستان
7800 سال قبل از میلاد مسیح- ساخت اهرام ثلاثة مصر
120 پس از میلاد مسیح- ساخت آرامگاه مشاهیر در رم (پانتیون)
1779 -احداث نخستین پل فلزی جهان در انگلستان
1869- ساخت کانال سوئز در مصر
1883- احداث پل بروکلین
1885 -احداث ساختمان بیمة منزل در شیکاگو (نخستین آسمان‌خراش)
1889 -احداث برج ایفل در پاریس
1890 -آغاز ساخت متروی لندن
1914- ساخت کانال پاناما
1931 -احداث ساختمان امپراطوری در نیویورک
1937 -احداث پل دروازة طلایی در سانفرانسیسکو
1973 -ساخت ساختمان مرکز تجارت جهانی در نیویورک
1981 -احداث پل هامبر در انگلستان
1994 -احداث تونل مانش میان انگلستان و فرانسه
1997 -احداث برج‌های پتروناس در کوالالامپور (بلندترین ساختمان جهان به ارتفاع 1482 فوت)
1998 -احداث پل آکاشی کایکیو در ژاپن (طولانی‌ترین پل جهان به طول 6527 فوت)
قدمت صنعت ساختمان
قدمت صنعت ساختمان، به اندازة قدمت تمدن بشری است. زمان احداث قدیمی‌ترین ساختمان‌های یافت شده به 200 هزار سال قبل باز می‌گردد. قدیمی‌ترین ساختمان‌های باقی‌مانده از عصر کهن، متعلق به روم باستان هستند. اگرچه تمدن‌های قبل از روم، دارای برتری‌هایی در زمینة احداث بناهای سنگی بوده‌اند (مانند پارتینون در آتن، اهرام ثلاثة مصر و شهر سنگی انگلستان) اما رومیان باستان نخستین کسانی بودند که به استحکام سیمان پی بردند و اولین بار از آن برای ساخت جاده‌ها، فاضلاب، منابع تأمین آب و غیره استفاده کردند. با سقوط امپراطوری روم، بخش اعظم تخصص مهندسان آن دوره از میان رفت و احیای این دانش تا زمان انقلاب صنعتی اروپا در اواسط قرن هجدهم به طول انجامید.
هم‌اکنون، آن‌چه به‌عنوان سرآغاز صنعت مدرن ساختمان شناخته می‌شود، به توسعة سیستم‌های شهری در اروپا باز می‌گردد که متعلق به قرون هشتم و یازدهم هستند. به کمک این سیستم‌ها، مشاغلی همچون نجاری و بنایی رشد کردند که هنوز هم نقش مهمی در این صنعت دارند. بعدها یعنی در اواخر قرن هجدهم، تمایز میان فعالیت‌های شغلی و تجاری بیش از پیش عیان شد.
رشد تجارت و فعالیت‌های بازرگانی که نیازمند زیرساختارهای حمل و نقل– از جمله راه‌آهن، کانال‌ها، پل‌ها و تونل‌ها– امکانات تولیدی همچون کارخانه‌ها و انبارها و مناطق مسکونی برای جمعیت شهری بود، باعث رشد مراکز نوین عمرانی و ساختمان‌سازی شد. هنوز هم این عوامل جزو بخش‌های مهم صنعت ساختمان به شمار می‌روند.
شرکت‌ها
این صنعت بین متخصصان حرفه‌ای و تجار تقسیم شده است. گروه‌های تخصصی، گروه‌های طراحی (مهندسان معمار که مسئول طراحی بناها هستند)، مهندسان مشاور (که مسئول طراحی فنی و نظارت بر ساختمان‌سازی می‌باشند) و ارزیابان کمّی را شامل می‌شود. تجار یعنی کسانی که فقط کار ساخت را انجام می‌دهند، به‌عنوان پیمانکار فعالیت می‌کنند. البته در عمل، این تفاوت‌ها چندان به چشم نمی‌آیند. اواخر قرن بیستم، سازمان‌های جدید و بزرگی به‌وجود آمدند که نشان دهنده ادغام برخی از این گروه‌ها و یا از بین رفتن مرزهای کاری آن‌ها بود. برای این سازمان‌ها از تعاریف جدیدی استفاده شد و قراردادهای جدیدی منعقد شدند، هر چند که به‌طور مستمر از این تعاریف استفاده نمی‌شود.
در یک قرارداد طراحی و ساختمان‌سازی، پیمانکار مسئولیت طراحی و ساخت را بر عهده دارد. این نوع قرارداد عمدتاً به پروژه‌هایی همچون انبارها، کارخانه‌ها و دیگر ساختمان‌های بزرگ و زیرساختاری مربوط می‌شود که نیازی به بلندپروازی‌های هنر معماری ندارند. برای اجرای یک قرارداد، مدیر پروژه (که معمولاً یک پیمانکار است) مستقیماً وارد کار نمی‌شود بلکه برای تمامی امور ساخت و نظارت، قراردادهای دیگری را با سایر افراد منعقد می‌کند. مدیر پروژه (که به‌ویژه در آمریکای شمالی، مدیر عمران نامیده می‌شود) مسئول استخدام طراحان و ارزیابان حرفه‌ای است. مدیریت پیمانکاران شکلی یکسان دارد اما این امر درخصوص مدیریت طراحان مصداق ندارد.
استخدام در صنعت ساختمان
در صنعت ساختمان، شرکت‌ها از لحاظ تعداد کارکنان بسیار متفاوتند به‌گونه‌ای که در این صنعت، از شرکت‌های یک نفره تا شرکت‌های چند ملیتی دارای هزاران پرسنل دیده می‌شوند. مثلاً در انگلستان، حدود 200 هزار شرکت عمرانی فعالند که نیمی از آن‌ها یک نفره می‌باشند. تنها 5 درصد از این 200 هزار شرکت، بیش از 7 نفر نیرو دارند. با وجود این، بالغ بر 40 درصد ارزش فعالیت‌های عمرانی انگلستان متعلق به شرکت‌های بزرگ است (شرکت‌هایی که دارای بیش از 80 نفر پرسنل هستند). به‌طور کلی، میزان استخدام در صنعت ساختمان انگلستان 4/1 میلیون نفر است. در اروپا و ایالات متحده، این صنعت 10 درصد از کل اشتغال و 10 درصد از کل تولید ناخالص ملی را تشکیل می‌دهد.
بازارهای صنعت ساختمان
بازارهای بزرگ صنعت ساختمان را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد. مسکونی (خانه)، تجاری و صنعتی (دفاتر اداری، فروشگاه‌ها و کارخانجات) و کارهای مهم (بزرگراه‌ها، پل‌ها، تونل‌ها، فرودگاه‌ها و غیره).
مهمترین بازارهای جغرافیایی در کشورهای برتر صنعتی (آمریکا، ژاپن و اروپا) و کشورهای در حال توسعه مانند چین و کرة جنوبی قرار دارند. کشورهای جنوب شرق آسیا از اواخر قرن بیستم، سرمایه‌گذاری هنگفتی در این حوزه انجام داده‌اند و بزرگراه‌ها، فرودگاه‌ها، ساختمان‌های بزرگ اداری و پل‌های بسیار طویلی را ساخته‌اند. مشکلات اقتصادی جهان در اواخر دهة 1990،نقش بسزایی در سرد شدن رونق این بازارها داشت.
همانند دیگر بخش‌های صنعتی، صنعت ساختمان نیز شاهد رشد شدید ادغام‌ها در اواخر دهة 1990 بود. یک عامل مهم افزایش ادغام شرکت‌های عمرانی در اروپا و رشد فعالیت‌های فرا مرزی، شکل‌گیری بازار واحد اروپا بود. با وجود این، صنعت ساختمان هنوز هم نسبت به بسیاری از دیگر صنایع، منفک‌تر است و این درحالی است که بسیاری از شرکت‌ها توجه خود را به ساخت مسکن معطوف کرده‌اند و توانسته‌اند از پویایی این بازار بهرة بسیاری ببرند. درحالی که بسیاری از شرکت‌ها به‌عنوان پیمانکار قراردادهای مهم امضا کرده‌اند اما پیمانکاران تخصصی کسانی هستند که به موضوعاتی همچون خاک برداری، آجرکاری، نصب پنجره‌ها یا سیم‌کشی برق نیز توجه ویژه‌ای مبذول می‌دارند.
فن‌آوری در صنعت ساختمان
اگرچه در اغلب موارد، این‌گونه تلقی می‌شود که ساختمان‌سازی به فن‌آوری پیچیده‌ای نیاز ندارد اما این صنعت نیازمند استفاده از تکنیک‌ها و مصالح پیشرفته است. شاید مهمترین فن‌آوری این صنعت، بتن است که از نظر عموم مردم ماده‌ای بسیار سخت و محکم است اما در حقیقت انعطاف‌پذیرترین ماده‌ای است که تاکنون این صنعت به خود دیده است. بتن دانه ریز، از ترکیب سیمان، آب، خاک نرم (ماسه) و شن یا سنگ‌های کوچک تشکیل شده است. این مواد در کنار هم ماده‌ای ارزان اما بسیار سخت و مستحکم را شکل می‌دهند.
بتن فشار زیادی را تحمل می‌کند اما هیچ قدرتی در برابر کشش (کشیدگی) ندارد. از سوی دیگر، فولاد قدرت خوبی برای تحمل کشش دارد. اگر این دو ماده با یکدیگر ترکیب شوند، بتن مسلح به دست می‌آید که ماده‌ای فوق‌العاده مفید در ساختمان‌سازی است. یکی از پیشرفت‌های اخیر در زمینة تولید این ماده، بتن از پیش فشرده است. در این حالت، فولاد کشیده شده و بتن میان آن ریخته می‌شود. در حالتی دیگر، فولاد در ابتدا کشیده نمی‌شود بلکه در بین بتن قرار می‌گیرد تا بتن خودش را بگیرد. در این شرایط نیز ماده‌ای مشابه به‌دست می‌آید.
به تازگی استفاده از مواد پلاستیکی در این صنعت رایج شده است. از فیبرهای فشرده برای ساخت بخش‌های غیرساختاری همچون روکار و نما استفاده می‌شود.البته استفاده از این مواد در بخش‌های ساختاری نیز به‌جای فلزات، سیم‌کشی و حتی بتن مسلح رواج زیادی یافته است.
فن‌آوری تجهیزات ساختمان‌سازی به اندازة مصالح ساختمانی اهمیت دارد. در طول قرن بیستم، ماشین‌آلات ساختمان‌سازی توسعة زیادی یافتند. امروزه، یک پیمانکار می‌تواند ارتشی از این تجهیزات را برای خاک‌برداری، حفاری، ساخت تونل، زیرسازی و غیره به کار بگیرد. پمپ‌ها این توانایی را دارند که بتن را تا مسافت دور و یا بیش از 1640 فوت ارتفاع حمل کنند.
خاک‌برداری یکی از مهمترین بخش‌های این صنعت و هر نوع پروژة عمرانی بوده و اساس کارهایی را که زیر زمین انجام می‌شوند تشکیل می‌دهد. در گذشته محل حفاری تعیین می‌شد و ستون‌های چوبی نشان می‌دادند که ماشین‌ها باید کجا را حفر و کجا را پر کنند. امروزه از سیستم تعیین جهت و الگوهای پیچیدة رایانه‌ای استفاده می‌شود که به‌طور خودکار محل فعالیت تیغه‌های دستگاه‌های خاک‌برداری را تعیین می‌نمایند. امروزه این سیستم دقتی در حد یک سانتیمتر دارد. فنآوریهای نوین از طریق استفاده از سیستم سنجش الکترونیک فواصل و دیگر ابزار خودکار باعث شده‌اند که حسگر‌ها، فضاهایی از یک میلیمتر گرفته تا یک کیلومتر و حتی بیشتر را پوشش دهند.
تولیدات و پروژه‌ها
شاید بتوان گفت که صنعت ساختمان‌سازی از معدود صنایعی است که تمامی مواد مورد نیازش در درون خودش تولید می‌شوند. حتی وقتی از ساختمان‌های مصنوعی و پیش‌ساخته استفاده می‌شود، مانند استفاده از پل‌های پیش‌ساخته برای احداث مسیرهای جدید، باز هم این مزیت به چشم می‌خورد.
به کمک آمارهایی همچون بلندترین ساختمان‌ها یا طویل‌ترین پل‌ها می‌توان پیشرفت‌های این صنعت را سنجید. وجود این‌گونه ساخت و سازها در کشورها، نشانه‌ای از موفقیت اقتصادی آن‌ها محسوب می‌شود. لذا در اکثر اوقات قرن بیستم، ثبت بلندترین ساختمان‌های جهان در اروپا و ایالات متحده در نوسان بود اما هم‌اکنون و با تکمیل برج‌های پتروناس در کوالالامپور پایتخت مالزی، ماجرا به آسیا کشیده شده است. به همین صورت، ساخت بلندترین پل‌های معلق جهان که در قرن بیستم در ایالات متحده و اروپا ثبت شده بود، هم‌اکنون با ساخت پل آکاشی کایکیو به ژاپن رسیده است. درحال حاضر هفت ساختمان بلند و چهار پل طویل جهان در آسیا وجود دارند.
تأثیر اینترنت در صنعت ساختمان
ماهیت این صنعت بدان معنا است که نمی‌تواند همانند تجارت الکترونیک شاهد رشدی آنی و سریع باشد. پروژه‌های این صنعت به صورت پیمانکاری بوده و مصالح و تجهیزات مورد نیاز از بهترین منابع بومی و محلی تهیه می‌شوند. درحالی که این مصالح و تجهیزات در برخی موارد به مسافت‌های دور حمل می‌شوند، اما اصول اقتصادی تأکید می‌کنند که این مصالح و تجهیزات باید از قبل خریده شده و در نزدیک محل اجرای پروژه انبارشوند.
امروزه در این صنعت از فنآوریهای نوینی استفاده می‌شود مانند سیستم‌های جدید مخابراتی که این اجازه را می‌دهند که طراحان به‌راحتی با مدیران پروژه‌هایی که در دوردست قرار دارند، تماس بگیرند. این امر به‌ویژه برای پروژه‌هایی حائز اهمیت است که سرعت در ساخت آن‌ها نقشی حیاتی دارد. در برخی موارد، تیم‌های مهندسی یا طراحی در دو یا سه نقطة مختلف اسکان دارند. هر کدام از این تیم‌ها کار خود را انجام داده و نتیجه را برای تیم‌های دیگر، ارسال می‌نماید. درنتیجه، طراحان وسازندگان می‌توانند بیست وچهار ساعته، در سه شیفت کاری و با تمام قدرت فعالیت نمایند. این طراحان از فنآوریهای پیشرفته و طراحی‌های رایانه‌ای بیشترین استفاده را می‌برند.
نکته
وجود اتحادیه‌های تجاری ساختمان‌سازی و دیگر نهادهای صنعتی که حول محورهای خاصی شکل گرفته و فعالیت می‌کنند، مؤید ماهیت انفکاک‌‌پذیر این صنعت است. شرکت‌های ساختمان‌سازی اروپایی و آمریکایی، از حمایت بسیاری از این اتحادیه‌ها برخوردار هستند و توانسته‌اند به ارتقای نیروهای تخصصی و تجاری خود کمک شایانی نمایند. این درحالی است که اتحادیه‌های تجاری بین‌المللی به فعالیت‌های عمرانی خاصی همچون جاده‌سازی (فدراسیون بین‌المللی جاده) مشغول هستند.
مجلات ونشریات
Engineering News Record – ایالات متحده : www.enr.com
New Civil Engineer— انگلستان: www.nceplus.com
سایت‌ها
اتحادیة سازندگان جاده و خدمات حمل و نقل آمریکا: www.artba.org
انجمن مهندسان شهرسازی آمریکا: www.asce.org
انجمن تولیدکنندگان صنعت ساختمان‌سازی: www.cimanet.com
انجمن بین‌المللی مهندسی پل و ساختمان: www.iabse.ethz.ch
فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور: www.fidic.org
فدراسیون بین‌المللی جاده‌سازان: www.irfnet.org
